Mehmet Sena Sönmez
Hin dem hene mirov naxwaze tê de bijîn. Ji ber ku di wan deman de every tisht ser û binî sole. Tu rê û risim namîne. Ew xîmên ku mirovahiyê ser piyan digire hemî bi hev re hildiweşe. Baba bin pê dibe. Mafên mirovan wekî hebûn, jiyîn, cudagirtina olî, netewî, genital hemi jibîrkirin û bin pê kirin. Hoviya nav dilan de veşartî, bin mêjû de axa ser xwe hildiweşîne bi her awayî qirêjiya xwe Eşkere dike. Ronahî wenda Tabana sheva reş dest pê dike. Başî, parastina mafên mirovan wek gunehek bêhempa didine nişan. Hep ronahî, jiyanê ser piyan dihêle. Le belê tarî dijminê ronahî yê ye. Dixwaze we têk bibe. Zerdeşt peşiya hemî olên semawî fikrek anîbû ziman. Her dem tarî û ronahî nav şer û pevçûnê yeni nişan ew tişt skin din navbera Xweda û xwedawedayê nayê meşandin. Nav jiyana mirovan de kelecaniya xwe winda nake, hemi dem û deveran de ber cavane. Jiyana mirovan bi vî awayî dimeşe demsala tariyê karê xwe dewrî ronahî dike.
Hin caran hundirê mirovan de ew şer dimeşe, hestên me dixwazin hevdû têk bibin. Bihuştû dojeh herdu kêleka hev konê xwe dadigirin. Nav van şert û ticari distopyak dest pê dike. Lê belê ew distopya deri nava pirtûka de grandma. Hin caran demên tarî de hemî qirêjahiya xwe nîşan dide. Afatên xwezayî an jîê însanî herdû jî vê rewşê didin ber çavên me. Nav van kirinan de dê, bav, xuşk, jin, rêheval hemî bêwate senin tabanın. Di van deman de mirov bekes tena serê xwe dimîne. Baweriya rojên pak dostu, hevalî wenda sole. Cilde hiddet, kuşa ey. Tabana Xwîn rijandin armanca. Hoviya bin mêju de cîh girtî, girtîgeha xwe derdikeve holê. Gorî lisana xwe dixwaze hemî nepakiyan bisiklet. Erka dojehê tê ser text.
Nivîskar û feylesofê hêja Jean Paul Sartre derheqê van hestê mirovan de rezepirtûk nivîsiye ser navê ”Rêyên Azadiyê” . Navenda vê rêzepirtûkê de a herî balkêş “Hilwesandin” ile. Nivîsiye in pirtûka herî dawiyê. Dixwest pirtûka çaremîn jî binivîse lê belê ji ber ku bûyerên ber çavên wî dihatin jiyîn, sebra wî revand ji ber vê daxwaza xwe neanî cih. Dewleta Ewrupayê ya qedîm Fransa dema şerê Dûyemîn veya Cîhane’de wekî navê pirtûkê bi her alî ve hildiweşe. Dewleta bîst sal peşiyê de serkeftî, vê deva baweriya xwe winda set. Hemberî gîzmeyên Naziyan tê perçiqandin. Dema xeta Magînotê êdî nikare ber xwe bide nav çend mehan de hemberî artêşa Germena têk dıçe. Piştî vê bûyere bajar û bajarokên Franceyê yeko yeko ji dest di. Paytexta wan a qedîm Paris nikare be xwe bide. bir operasyona Birûskê nav akraba demektir ve hemî deverên bajêr de cekên xwe datînin, sherê hemberî Germana didin sekinandin. Nav lehengên pirtûkê’de ya balkêş Brunet tê xuyayê. Konut bûyera hatiye serê wan mêjuyê wî hilnade. Çepgirên Franceyê her hafta têkiliyên xwe domandibûn. Bêhtir şerê dema Franko de li welatê îspanyolê de çêbibû. Wan alîkariyeke mezin dabûn koalisyonunu diji Franco’ya. Brunet jî nav vê şerî de cîh girtibû. Wek nivîskarê Kovarekî bêhtir pênûsa xwe wek Çekekî şixlandibû.
Nîqaşên navbera wî û hevalê wî Schneider de gelek balkêş e. Schneider bi nêrînên kûr li bûyeran dinihêre. Tiştên balkêş derxe holê. Nava qampê’de sîh hezar kes. Dixwazin têkiliyên xwe xurt bikin, bi vî mafên xwe biparêzin, lê belê tu derfet nemaye ku jiyana wan be hev bike û malbatan bi hev re agahdar bike. Her deplasmanî heza xwe winda kirine. Brunet dixwaze wan car din rabike ser pyan. Hevalên xwe re dibêje ku hejmara xwe der bixin holê. She lê belê nav ewqas kesî de herî zehf bîst cut. Barınma, nîşan ku demên awarte de gelek kes fikr û ramanên xwe berdidin. Baweriya wan bi tu dozekî namîne. Dixwazin zikê wan têr bibe, bilî wê bo neyên kustin stuyê xwe xar’ı cilde dikin. Hem be kujeran jî per û baskên wan yek car discê. Lehengên pirtûkê hemiyan baweriya xwe jiyanê birîne. Jiyana wan serû binî bûye. Têkiliyên malbatan qut bûye. Hin kesên wekî Mathieu nav şer de xwe kêr nehatî base. Ew bo şervaniyê hatibûn lê belê yek gullek ne teqandibûn. Dik cîh at ji ber wê xwe nava tîmekî, gorî heza xwe tîmekî senin şer üssün. Berxwedana wan ne wekî artêşekî ye, tena serê xwe gav diavêjin. Zarok, jin, Kalemêr, pirejin, nexweş hemî bi tirs û xofeke mezin hêviya peşerojê ne. Residence pêvajo gelo çi aliyî de berdewam bike. Herikandina çem bi çi awayî çêbe. Çemê Seine bi her awayî baweriya xwe winda kiriye.
Nava şer de jiyan gorî xwe dimeşe. Her tişt yek car tê veguhertin. Daxwazeke mezin bêhempa hebe jî bo aşîtiyê ew zû bi zû dest nakeve. Baweriya mirovan rüzgar tabanı. Baweriya olî, derunî, bolti her aliyî ve wenda sole. Mirov nava deştû choleki de bêkes, belengaz dimîne. Dik hemî êş, azar xwe asker. Tu wateya hebûnê namîne. Hebûneke puçû vala, çermek, bodyek bêgiyan mirovan dil digire. Kevneşopî desteğini unutmayın. Bir vi color tê tewîr ile Franceyê nava pirtûkê’ye gelin. Kesên dijî şer wekî Philip neçar dimînin, nava wedakirina heş de cîh digirin. Kesên wekî wan difikirin jî bêdeng bêsewt nav civet de vesrtî dimînin. Biryara ku hatiye dayîn çiqas dili kesti xwe de kötü nexwazin jî istikrar wan kesti. Ji be ku nebaşî nav demên wiha de bihêztire. Mirov der dorê nebaşiyê tîfaqa xwe bekelem avı. Başî ne hêzeke ku mirovan der dorê xwe berhev bike. Hemî lehengên pirtûkê bi dilû can dixwazin asî bidome. Lê belê muyekî ji xwe bernadin. Dikevin ber lêhiyê diherikin nav qada şer. Aşitî bo wanêdî bihuşteke wenda ye. Ew demên borî de hebû lêêdî dest çûye. Tu derfet nine ku carek din dest bikeve. Destê wan de roving. nayê’ye girdin. Hemî rê û rismên jiyanê ve eski celebeki dini. Gorî nivîskarê Romence Emil Michel Cioran pirtûka xwe ya Tendansa HebuneDema pirsgirêka dewletên Ewropa nîqaş dike li ser frenchyê kûr sole, gelek ditin û ramanên balkêş tîne ziman û wiha dibêje (Var Olma Eğilimi) Şaristaniyek bi deri tawgerê xapandinê hebûna xwe ava dikeû xwe dide nişan. Astên herî bild demên nebaşin, van deman de durî hêz berhev kirinê netêne berhewa kirin. Ji bo taqetê wê xelas be France hêzên xwe badîhewa xerc kirin bo xwe kir kar, serket jî; bi alîkariya poz bildî û hewla êrîş baziyê. (Navbera hezar salî de hemî dewletan bêhtir qey şer nekir?) Hemberî stabilite piroletî yê wan jî bi xêr bûn. Serdestî bi cilt dijî hebûna xwe dest dixist. Xelasbûna wan bû pirsgirêka rûmetê. Peyvên şêwe, fikrên teqînkar, Fransa ya bengiya şêweyên ideoloji, zanebûn û rûmeta xwe hemî bi hev re xiste nav xizmetê nav van bûyerên deh sala da paşkêş kir. Piştî peşengiyê a niha stûyê xwe xwar kir, tirsek, xemgîn, ber besta lisan renciyên xwe dûr disekine û ronahiya xwe dûr ketî bêhn dide. Ji ruyê xwe direve, hemberî eynikê diliyoruz… Qermiçokên rûyê netewekî wekî rûyê mirovan balê Stitch.”
Şerê Sibata 2023an vir de em nav rewşeke wekî me çawa behs kir France nav Şerê Cîhanê a Duyemîn de ne. Hilweşandina avahiya, mirovahiyê, bajara, navçeû günden güne. Afatake ber firehû xwezayî bi her ali ve kesên nav herema erdhejê, heremên din yek araba dili digire. Zanebûn, rêvebirî, şeredarî, paytext, serokkomari û hemî wezaret hildaye nava lepê xwe. Wana bi eynikê rû bi rû dihêle. Kêmasiya yeko yeko li hemberî wan tîne ziman. Qêrîn-hawarê dayîk, bav, ciwan û zarokan nahêle em serê xwe deynin ser balgihê xwe bi rehetî. Residence qêrin tu wext nahêle em xeweke şêrin de xewnên xweşik bibînin. Bilî mirin, şêlandin, bêçaretiyê tu tişt para me nakeve. Residence rastî em nedin ber çavên xwe her dem tiştên wiha were serê me, em jî neçar stûyê xwe hemberî xezebê xar bikin. Lê belê tiştên ku ji destême leather hewceye em bînin cih. Şaristaniyên qedîm demên wiha de mezinahî, kurahiya xwe didin ber çavân. Mirov dixwazin, travmayên kûr anlamına gelir, a kin de bikin û vegerin jiyana xwe ya berê. Mesken nêrîn bo serdesta wek derfetek tê şixulandin. Gav bi gav kêmasiyan ara verdi. Piştî, her tişt wekî berê tê meşandin demektir. Hilweşandin her ali ve liberal cavan e. Em deri nehêlin berçavan windakirindi. Homeostatîsa xwe bimeşîne için bir bisiklet dixwaze. Cheka destê me or herî bihêz bîr nekirine.
